De glans van Ans: het liturgisch zilverwerk van ontwerpster Ans van Zeijst

Door: Ginger van den Akker
Kunsthistorica, heeft expositie Ans van Zeijst samengesteld

Ans van Zeijst, bekend om haar zilverwerk voor de fabriek Gerritsen & Van Kempen uit de jaren 1930, creëerde ook indrukwekkend liturgisch vaatwerk als zuster Theofoor bij de kloosterorde van de Monialen Augustinessen. Dit aspect van haar werk verdient meer aandacht dan het momenteel in de literatuur over haar oeuvre krijgt.

Vanaf de jaren 1960 nam de vraag naar grafische vormgevingsopdrachten af, terwijl de vraag naar zilverwerk toenam. Deze discipline werd een van haar belangrijkste aandachtsgebieden, waarbij ze opdrachten uit binnen- en buitenland verwierf. Zo schreef zij in een brief uit 1958 aan Pater Sacristan, die geïnteresseerd was in haar liturgische objecten voor het nieuwe seminarie in Chicago, dat zij ‘volledig gekwalificeerd’ was voor het ontwerpen van zilverwerk vanwege haar ervaring bij de gerenommeerde zilverfabriek. Zij kenmerkte haar ontwerpen als objecten met een ‘sterke, moderne stijl’.

Haar uitgevoerde objecten en ontwerptekeningen voor liturgisch vaatwerk werden tentoongesteld in de showroom van de priorij Gods Werkhof, waar de zusters in 1960 intraden (foto 1). Deze tekeningen bevatten gedetailleerde instructies, zoals vormspecificaties om het kantelen van de objecten te voorkomen, wat haar praktische kennis onderstreept. Deze instructies wijzen er ook op dat zij de vervaardiging uitbesteedde aan zilversmeden in plaats van dit zelf te doen. Archiefstukken tonen de samenwerking met verschillende zilversmeden, waaronder A.H.R. van Schalkwijk, die werkzaam was bij Gerritsen & Van Kempen van 1926 tot 1929 en meerdere kelken, cibories en een pateen voor zuster Theofoor vervaardigde.

In de jaren 1960 haalde zuster Theofoor haar inspiratie uit verschillende bronnen, mede dankzij hervormingen binnen de Katholieke Kerk die vanaf 1962 de buitenwereld toegankelijker maakten voor de contemplatieve zusters. Haar ontwerpen bevatten elementen die verwijzen naar objecten uit Westelijk Nieuw-Guinea, destijds Irian Barat genoemd. Deze reeks objecten, waaronder kandelaren en een tabernakel, toont een doorlopend patroon geïnspireerd op de motieven uit de voormalige Nederlandse kolonie. Op een foto van haar ontwerpen schreef ze: ‘Irian Barat motieven uit Tropisch Museum Amsterdam.’ (foto 2 en 3). Zij heeft waarschijnlijk objecten uit deze regio gezien in het Wereldmuseum – tot 4 oktober 2023 bekend als het Tropenmuseum. Een houten schild uit hun Irian Barat-collectie toont bijvoorbeeld een vergelijkbaar patroon van hoekige, doorlopende vormen. In de Asmat-cultuur in Nieuw-Guinea symboliseren dergelijke houtsnijwerken communicatie tussen mensen en de geestenwereld. Deze symboliek weerspiegelt zich mogelijk in zuster Theofoors patronen, waarin kruizen te herkennen zijn op de tabernakel – symbolen van verbinding met God en Christus. Haar spirituele ontwikkeling, mede beïnvloed door de ideeën van Pierre Teilhard de Chardin, die het christelijke geloof in overeenstemming bracht met de evolutietheorie, werd een artistiek kader voor haar creaties.

Naast religieuze inspiratie bleef haar vroegere werk voor Gerritsen & Van Kempen een bron van ideeën voor haar liturgisch vaatwerk. Een ontwerptekening uit 1970 van een schaal voor ‘Amersfoort’ is bijna identiek aan haar broodmand Marlena, zowel in vorm als in hoogte (foto 4 en 5). Beide ontwerpen hebben een verhoging op een kleinere ring en handvatten met horizontale zilveren banden. Haar strakke, moderne stijl, ontwikkeld als pionier bij de zilverfabriek, zette zij dus voort in haar werk als non.

De broodmand Marlena en meer over Ans van Zeijsts zilverwerken is te zien in het Nederlands Zilvermuseum tot het voorjaar.