Tabaksdoos uit Medan
Deze zomer ontving het museum als schenking een tabaksdoos. De vrij eenvoudige doos heeft een bijzonder verhaal, eerst bekijken we de doos even goed.
De houten binnenbak kon met behulp van plankjes verdeeld worden in meerdere vakken. De buitenzijde is bekleed met een laag zilver. De enige decoratie is aangebracht op het deksel. Daarop is het wapen van Medan gegraveerd, de hoofdstad van Noord-Sumatra. Het is een gekroond wapenschild met een tabaksplant die wordt vastgehouden door twee leeuwen. Daaronder staat de tekst ‘Efflorescens e Planitie.’ Dit stadswapen werd door de gemeenteraad vastgesteld op 18 augustus 1926.
Medan kent een lange geschiedenis van tabakscultuur, die onder andere verbonden is aan Nederland. Jacob Nienhuys (Amsterdam, 16 juli 1836 – Bloemendaal, 27 juli 1927) was in 1863 de eerste Nederlandse tabaksplanter op Sumatra. Een jaar later kwam de eerste Deli-tabak, genoemd naar een nabijgelegen sultanaat, in Amsterdam op de markt. In 1869 richtte Nienhuys in Medan de Deli-Maatschappij op, wat zorgde voor een flinke groei van Medan. Ongeschoolde arbeiders, koelies genoemd, werden voor het werk op de plantage uit Java gehaald. Deze koelies waren gebonden aan hun plantage en moesten zwaar werk verrichten.
De tabaksdoos is een belangrijke uiting van de tabakscultuur in Medan. Hij is zeer waarschijnlijk in Medan gemaakt voor Gerrit Pitlo (Arnhem 1882-Den Haag 1972). Na zijn studie rechten was hij van 1920 tot 1938 bestuursambtenaar in Nederlands-Indië, een voormalige kolonie waartoe Sumatra destijds behoorde. Mogelijk heeft Pitlo eerst in Buitenzorg (Bogor) op Java gewerkt. De laatste drie jaar was hij burgemeester van Medan. Wellicht kreeg hij deze zilveren tabaksdoos als afscheidscadeau. In 1938 keerde Pitlo weer terug naar Nederland. De tabaksdoos bleef al die tijd binnen de familie en heeft nu zijn weg gevonden naar het Nederlands Zilvermuseum.
Foto: Gerrit Pitlo in Indonesië met zijn vrouw en zoon, rond 1925, foto uit familiearchief
Lucinda Timmermans, Conservator
10-9-2021