Paul de Vries en Dick Hegeman maken de Vriendenloterij Museumprijs 2024
Een prijs van echt zilver!
Een echte prijs is van zilver! Het Nederlands Zilvermuseum Schoonhoven eindigt op de derde plaats van de VriendenLoterij Museumprijs 2024, met het thema: Levende tradities en immaterieel erfgoed.
Rondom het zilversmeden zijn ontzettend veel technieken, gebruiken en tradities. Om deze in beeld te brengen heeft het museum de Vriendenloterij Museumprijs 2024 in zilver laten maken, zoals dat ook traditioneel vroeger ging. De Schoonhovense zilversmid Paul de Vries nam het smeedwerk voor zijn rekening en graveur Dick Hegeman toonde zijn vakmanschap met het graveren.
Hoe kijken zij aan tegen het vak, de ontwikkelingen door de tijd en het behouden van tradities? Een gesprek met twee vakmannen.
Over de graveur
Dick Hegeman
Hoe ben je graveur geworden?
Dick Hegeman: “Omdat ik op de LTS opviel door tekenen en precisie in mijn werk en de Vakschool een dure optie was voor mijn ouders, heeft docent Jan van Iepenburg, zelf Graveur en Beeldend kunstenaar zich ingezet om mij als leerling graveur bij de ‘s Rijks Munt in Utrecht te krijgen. Daar werd ik al op jonge leeftijd (16 jaar!) aangenomen. Tegenwoordig is dit de Koninklijke Nederlandse Munt (KNM), sinds 1567 is het de producent van het Nederlands muntgeld. Bij de ‘s Rijks Munt heb ik vier jaar lang een studie mogen volgen. In die tijd was er een Bedrijfsopleiding Stichting Bemetel, in het vak graveren, o.a. hand graveren, machine graveren en 3D-graveren. Daarna ben ik bij ‘s Rijks Munt aangenomen als Graveur en later Eerste Graveur geworden. Toen ben ik me ook gaan specialiseren in portret modelleren en heb een opleiding gevolgd aan de Nieuwe Academie in Utrecht. Bij de Munt werden de modellen in die tijd voor Munten en Penningen aangeleverd door kunstenaars. Dat heb ik stapje voor stapje overgenomen, toen werd mijn functie Eerste Graveur Modelleur. Weer veel later werd ik Coördinator van afdeling Vormgeving.
Paul de Vries met de zilveren Museumprijs in het Nederlands Zilvermuseum.
Over de Schoonhovense zilversmid
Paul de Vries
Hoe ben je zilversmid geworden?
Paul de Vries: “Eigenlijk was de keuze naar de Vakschool voor edelsmeden in Schoonhoven te gaan mijn tweede keus. Ik wilde eigenlijk naar de toneelacademie in Maastricht, maar werd daar afgewezen. De Vakschool voelde wel meteen heel erg als de plek waar ik thuishoorde. Ik vond alles heel erg leuk om te doen. Ik heb eerst de opleiding goudsmeden en daarna het extra jaar zilversmeden gevolgd. Ik vond na de opleiding een baan als goudsmid in Den Haag. en daarna bij een juwelier in Weesp. Nieuw werk en reparaties doen. Na een jaar of vijf dacht ik: dit ga ik niet volhouden tot mijn 65e. Ik wilde meer ontwerpen en ook grotere dingen maken. Toen ben ik de avondopleiding aan de Hogeschool van de Kunsten in Utrecht gaan doen naast mijn werk.”
Nieuwe ontwikkelingen
Wat is er veranderd in de loop der tijd?
Dick: “Toen ik bij de ‘s Rijks Munt binnen kwam, waren er al graveermachines. Door middel van ‘aftasten’ van een sjabloon kon je een 2D-stempel vervaardigen of teksten in een medaille of penning zetten. Later kwamen er computergestuurde graveermachines voor 2D en 3D, maar alle 3D-modellen van muntstempels werden handmatig in gips vervaardigd daarna door een reduceerbank (verkleinmachine) verkleind tot een stempel. Nu wordt alles via digitaal aftasten en daarna met de laser vervaardigd. Het is minder mooi als je het mij vraagt, maar tijden veranderen en dingen moeten steeds sneller en goedkoper.”
Paul vult aan: “Ik heb heel veel zien veranderen. Het is ontzettend jammer dat het animo voor de op de opleiding zo is teruggelopen. Er is nog maar een handvol studenten die wil zilversmeden. Daarnaast is het vak te weinig zichtbaar. In andere musea dan het Zilvermuseum wordt er weinig met zilversmeedkunst gedaan. Of in de media. Het wordt nog steeds teveel in de hoek van ambacht gezet. Het is een ambacht, dat klopt en daar ben ik trots op, maar zonder goed ontwerp heeft het geen recht van bestaan. Ik zie ook dat veel technieken verloren dreigen te gaan, zelfs de basistechnieken. Om de basistechnieken zoals zagen, polijsten, solderen, onder de knie te krijgen is veel oefening en ervaring nodig. Daar leer je het meeste van. Anders blijft het een ‘one off’ ervaring die uiteindelijk niet leidt tot een voortzetting van het ambacht. Dan blijft het hangen in de theoriefase.”
Uitdagingen en oplossingen
Lessen in het vak
Het werk is voortdurend uitdagend, je moet oplossingen vinden.
Dick vertelt: “Er gaat ook wel eens iets niet goed. Modellen worden van gips gemaakt, dus moeten ook afgegoten worden op elkaar. Als dat niet goed gaat en ze blijven aan elkaar vast zitten, kost dat heel veel tijd om te herstellen!”
Paul herinnert zich ook nog een wel een leerervaring. “Het mooie van zilversmeden is dat het proces langzaam verloopt. Als er iets dreigt fout te gaan kun je altijd wel bijsturen. Maar er is bij mij wel eens iets fout gegaan bij het polijsten, het was nog gevaarlijk ook. Het stuk kwam in de polijstmachine en ik kreeg het om m’n oren. Het zag er daarna uit alsof het onder de trein had gelegen. Maar ik heb het helemaal goed gekregen. Niets meer van te zien. Het was wel een wijze les: nooit denken ik maak het nog ‘even’ af.”
Het maakproces in beeld
The making of
Een zilveren Museumprijs
Prijzen werden traditioneel vaak van zilver gemaakt, zoals je ook in het museum kan zien in de vitrine met prijsbekers. Het Zilvermuseum vond dan ook dat de Vriendenloterij Museumprijs 2024 er een moest worden van zilver. En mooie kans om gelijk aan het publiek dit eeuwenoude vakmanschap laten zien!
Zilversmid Paul de Vries en graveur Dick Hegeman, beide gevestigd in Zilverstad Schoonhoven, sloegen de handen ineen om dit meesterstuk te maken. Daarin komen verschillende technieken terug, van het moderne lasergraveren tot het traditionele handgraveren en ciseleren. De Waarborg Gouda keurde de prijs en sloeg de keurtekens erin. Een voor Paul de Vries, een voor het Gilde St. Eloy, een voor het gehalte zilver en een voor het keurkantoor. We hopen natuurlijk dat de prachtige prijs straks bij ons in de vitrine erbij mag komen!
The making of
Tegen welke uitdagingen liepen jullie aan bij het maken van de Museumprijs?
Paul: “Op gebied van zilversmeden was dat wel het vlakhouden van de plaat en de onbewerkte delen zo krasvrij mogelijk te houden. Afplakken werkt niet altijd en polijsten rond af.
Dick vult aan: “Ik liep tegen de werkoppervlak beperking aan van mijn laser, dit heb ik opgelost door iets te maken om de X en Y as te kunnen verschuiven.
Levende tradities
Hoe zie je de toekomst van het zilversmeden?
Paul: “Om het zilversmeden levend te houden zouden er meer projecten voor zilversmeden moeten zijn. En mogelijkheden om ondersteuning te krijgen. Grote organisaties zouden weer echte zilveren prijzen moeten hebben. En geen goedkope verzilverde vervanging. En daar zou dan ook specifiek de beroepsgroep voor gevraagd moeten worden. Er zou net als in Engeland een Crafts Council moeten komen die ambachtelijke creatieve beroepen ondersteunen. Want het probleem van gevaar voor verlies is niet alleen bij zilversmeden. Misschien is het daar wel het nijpends trouwens. Ook vanwege de materiaalkosten is het moeilijk je te ontwikkelen.”
Het Nederlands Zilvermuseum is genomineerd voor de VriendenLoterij Museumprijs
Waarom vind je dat mensen moeten stemmen op het Nederlands Zilvermuseum?
Paul: “Omdat het een heel bijzonder museum is, met heel veel inhoud: het geologische aspect, de geschiedenis van het bewerken, het keuringsproces, de ontwikkeling van de industrie en het artistieke aspect. En dat in de historische context van de Zilverstad Schoonhoven! Nederland heeft een hele rijke ‘zilverhistorie’ met hele grote namen zoals de gebroeders van Vianen, Johannes Lutma etc. Dat waren ook internationaal gezien grootheden. Die kennis mag niet verloren gaan.
Dick: “Het is fijn dat wij hebben kunnen bijdragen aan mooi stukje werk, Het Nederlands Zilvermuseum is een uniek museum, dat het verdient om in het zonnetje gezet te worden!
Wil je het werk van Paul en andere Nederlandse zilversmeden in het echt bewonderen? Ga da naar kunstbeurs de PAN in Amsterdam van 24 november tot 1 december. Of kom op 14 december langs in Schoonhoven voor de Nacht van het Zilver.