Het verhaal achter de loterij van de oma van Vermeer

Tijdens onderzoek naar een tentoonstelling vind je altijd veel informatie, maar lang niet alles daarvan vindt zijn weg naar de tentoonstelling. Er moeten keuzes worden gemaakt van wat wel en niet verteld kan worden op zaal. Soms wordt informatie niet opgenomen in een tentoonstelling, simpelweg omdat er geen objecten zijn die het verhaal kunnen ondersteunen. Dat is ook het geval in het verhaal over de loterij die de oma van Vermeer wilde houden.

De afgelopen tijd is er veel te doen geweest over Vermeer vanwege een grote overzichtstentoonstelling in het Rijksmuseum in Amsterdam en een expositie in Museum Prinsenhof in Delft. Het was niet gek geweest om mee te liften op de Vermeer-hype en de loterij van Neeltge Goris, de oma van Vermeer, als onderwerp in de tentoonstelling te behandelen.

 

Plan de Campagne

Na de dood van haar man zocht Neeltge Goris naar mogelijkheden om inkomsten te genereren. Als ‘uitdraagster’ hield ze zich samen met Tryn Rochus bezig met de verkoop van boedels. In 1620 ontmoetten zij de Amsterdamse handelaar en loterijorganisator Rogier Laurensz. Hij was op zoek naar iemand die bij het stadsbestuur van Delft een loterijoctrooi kon indienen. Neeltge en Tryn dienden het verzoek in, maar het stadsbestuur reageerde negatief. Daarom boden de vrouwen aan eenzelfde verzoek in te dienen bij het nabijgelegen Rijswijk. Met succes. Rogier sloot een overeenkomst met Neeltge en Tryn over de verdeling van de winst.

Terwijl Rogier de loterij voorbereidde, dienden de twee vrouwen nog een verzoek tot een loterij in. Ditmaal voor Vrouwenrecht, een rechtsgebied nabij Delft. Ook deze aanvraag was een succes. Dit tweede octrooi legden zij voor aan Rogier, die de keuze had om ook hier in de zomer van hetzelfde jaar een loterij te organiseren. Dat was veel werk en er bestond een kans dat er vanuit Delft zou worden ingegrepen, om tegen te gaan dat er twee loterijen in hetzelfde gebied nagenoeg tegelijkertijd zouden worden gehouden. Of hij kon het octrooi aan zijn neus voorbij laten gaan en toezien hoe iemand anders daar een loterij zou organiseren.

Rogier koos voor de eerste optie en organiseerde twee loterijen nabij Delft. Maar een dag voor de trekking van de loterij in Vrouwenrecht stond de schout van Delfland voor zijn neus. Er bleek geen octrooi te zijn verleend voor de loterij. Neeltge en Tryn hadden Rogier opgelicht. Hij kon al prijzen weer inpakken en meenemen.

Ter compensatie

Neeltge beloofde dat een volgend octrooi zeker voor Rogier zou zijn. Maar toen ze in 1622 alsnog een octrooi van Delft voor de zomer ontving, organiseerde ze zelf een loterij samen met Tryn en zilversmid Claes Brugman. Een deel van de opbrengst was echter voor Rogier bestemd, ter compensatie van de geleden verliezen twee jaar eerder. Het lijkt erop dat de loterij in Delft niet is doorgegaan of niet heeft opgebracht wat werd verwacht, want in oktober 1622 zond Claes enkele zilverwerken ter compensatie aan Rogier.

Helaas is er geen zilver dat nog herinnert aan de loterijen van Neeltge Goris. Maar op de tentoonstelling over de loterijen is een grote hoeveelheid zilver uit de 17^de eeuw te zien. De tentoonstelling Lot uit de loterij is nog te zien t/m 24 september 2023.