De eerste tentoonstellingen van het tafelzilver van Helene Kröller-Müller
Conservator: Naomi Bisping
‘Ken jij al het zilver van Berlage, waar ik nu iederen dag van geniet? Ik geloof van niet. Het is zoo strak mooi, dat alleen mijn fijne tafellakens er bij passen.’ Zo lovend schrijft Helene Kröller-Müller op 30 januari 1913 over het achttiendelige couvert met schepwerk dat de beroemde architect van de Beurs van Amsterdam, Hendrik Petrus Berlage, in 1912 voor haar heeft ontworpen. Zes jaar later geeft zij opnieuw opdracht aan Berlage voor tafelzilver, dit keer voor een surtout de table, bestaand uit een bloemenbak, vier bonbonmandjes, vier flessenbakken en zes zoutvaten met lepels. Korte tijd later, vermoedelijk in 1923, bestelt zij een twaalfdelig couvert ontworpen door de Belgische architect Henry van de Velde.
Deze drie zilverontwerpen staan centraal in de tentoonstelling Aan tafel met Helene Kröller-Müller. Dat deze objecten tegenwoordig museale stukken zijn, is waarschijnlijk niet verrassend. Maar al in de tijd dat het echtpaar Kröller-Müller ervan at en gebruik van maakte waren deze stukken op tentoonstellingen te zien.

De twee ontwerpen van Berlage zijn de enige bekende zilverontwerpen die hij heeft gemaakt. Het eerste ontwerp, het couvert uit 1912, draagt het meesterteken van Elias Voet. Het surtout de table is uitgevoerd door de fabriek van Carel Begeer in Utrecht. Het was dan ook Carel Begeer die beide ontwerpen voor de jubileumtentoonstelling in 1935 in bruikleen heeft gevraagd. Deze tentoonstelling werd gehouden ter gelegenheid van het 100-jarig bestaan van de Koninklijke Nederlandsche Edelmetaal Bedrijven Van Kempen, Begeer en Vos (K.N.E.B.). Begeer was trots deze stukken – ontworpen door de grote architect Berlage voor de bekende kunstverzamelaar Helene Kröller-Müller – uit te mogen voeren. In de begeleidende publicatie van de tentoonstelling wordt de bloemenbak afgebeeld en Berlage geprezen als grondlegger van een nieuwe, constructieve vormgeving in Nederland.
Henry van de Velde heeft in totaal vier ontwerpen gemaakt voor tafelzilver. Het couvert van Helene Kröller-Müller is samengesteld uit stukken van Model III aangevuld met Model I. Van de Velde tekende Model III in 1910. Vier jaar later kan aangetoond worden dat het op een tentoonstelling te zien was, namelijk op de Werkbundausstellung in Keulen van 1914. De stukken van Helene Kröller-Müller wijken echter af van alle andere bekende uitvoeringen van Model III: ze zijn namelijk licht gehamerd en dragen het nieuwe ontwerpersmonogram dat Van de Velde vanaf 1920 voerde.
Meer over de zilverontwerpen en de samenwerking tussen Helene Kröller-Müller en de twee kunstenaars, is vanaf 12 oktober 2023 in het Nederlands Zilvermuseum te zien.
